Τα πρωτόκολλα της τεχνητής γονιμοποίησης (AMP) είναι σωματικά και ηθικά δύσκολα. Οι περίοδοι ελπίδας συχνά εναλλάσσονται με περιόδους απογοήτευσης. Τα ζευγάρια συχνά δεν επιθυμούν να μοιραστούν τις δυσκολίες τους στην απόκτηση παιδιών. Ο φαρμακοποιός αποτελεί όμως τις περισσότερες φορές, ο επαγγελματίας υγείας που θα συνοδεύσει με τις συμβουλές του το ζευγάρι στο δύσκολο ταξίδι της τεχνητής γονιμοποίησης.
Ένα ζευγάρι θεωρείται υπογόνιμο εάν δεν έχει υπάρξει εγκυμοσύνη μετά από ένα έτος τακτικών σεξουαλικών επαφών χωρίς προφυλάξεις. Στα 100 ζευγάρια που προσπαθούν να συλλάβουν, τα 19 θα χρειαστούν περισσότερο από 1 χρόνο για να το πετύχουν, ενώ τα 10 δεν θα το καταφέρουν ακόμα και μετά από 2 έτη προσπάθειας. Ωστόσο, όσο περνάει ο χρόνος και δεν επιτυγχάνεται η γονιμοποίηση, αυξάνεται σημαντικά η πίεση του ζευγαριού με αρνητική συνέπεια στην ποιότητα ζωής τους.
ΠΟΙΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗ ΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ;
Στις γυναίκες ο βασικότερος εχθρός της γονιμότητας είναι η ηλικία. Άνω των 35 ετών μειώνεται σημαντικά, ενώ αντίστοιχα αυξάνεται ο κίνδυνος αποβολής. Αντίθετα στους άνδρες, παρατηρείται μείωση γονιμότητας σε μικρότερο βαθμό και σε μεγαλύτερες ηλικίες.
Η παχυσαρκία, η έντονη αθλητική δραστηριότητα, το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών και οι παθήσεις του θυροειδούς αδένα, οδηγούν σε διαταραχές της ορμονικής ισορροπίας επηρεάζοντας την ωορρηξία. Στους άνδρες, η υπερβολική έκθεση σε θερμότητα, ακτινοβολία και τοξικές ουσίες όπως τα φυτοφάρμακα, έχουν αρνητικές συνέπειες.
Τέλος, κοινή επιρροή και στα δύο φύλα αποτελεί ο τρόπος ζωής. Το κάπνισμα, η συχνή κατανάλωση αλκοόλ και η χρήση ναρκωτικών ουσιών, αποτελούν επιβαρυντικούς παράγοντες.
ΠΩΣ ΔΙΕΡΕΥΝΑΤΑΙ Η ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ;
Καθώς η υπογονιμότητα δεν εμφανίζει συμπτώματα και εν τη απουσία των παραγόντων κινδύνου που προαναφέρθηκαν, η διερεύνηση ξεκινά συνήθως μετά από πολλές αποτυχημένες προσπάθειες σύλληψης.
Στους άνδρες λαμβάνεται κατ’ αρχήν λεπτομερές ιατρικό ιστορικό. Ο ουρολόγος διενεργεί κλινική εξέταση κατά την οποία ζητείται σπερμοδιάγραμμα (μετριέται ο αριθμός των σπερματοζωαρίων, η μορφολογία, η κινητικότητά τους και ο όγκος του σπέρματος), υπερηχογράφημα όρχεων και έλεγχος επιπέδων ορμονών.
Στις γυναίκες, αφού ληφθεί αναλυτικό ιατρικό ιστορικό, διενεργείται πλήρης γυναικολογικός έλεγχος, υπερηχογράφημα πυέλου, υστεροσαλπιγγογραφία, λαπαροσκόπηση και αναλυτικές αιματολογικές εξετάσεις για τον προσδιορισμό των ορμονικών επιπέδων και τον έλεγχο του θυροειδούς αδένα. Επίσης, μπορεί να ζητηθεί βιοψία των τοιχωμάτων της μήτρας.
Για τα ζευγάρια, το τεστ Hühner μετά τη συνουσία χρησιμοποιείται για να αναλύσει την επιβίωση και την κινητικότητα των σπερματοζωαρίων στην τραχηλική βλέννα κατά την προ-ωορρηκτική περίοδο. Οι ορολογικές εξετάσεις για τον HIV, την ηπατίτιδα B και C και τη σύφιλη, πρέπει να διενεργούνται πριν από τη χρήση των τεχνικών AMP. Ανάλογα με την περίπτωση, διενεργούνται καρυότυπος και πρόσθετες γενετικές εξετάσεις (σε περίπτωση αζωοσπερμίας ή σοβαρής ολιγοσπερμίας).
ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ
Ψυχολογικές επιπτώσεις
Η ανακοίνωση της υπογονιμότητας, είτε πρόκειται για άνδρα είτε για γυναίκα, είναι μια δύσκολη στιγμή που διαταράσσει τη ζωή ενός ζευγαριού. Ο υπογόνιμος σύντροφος αναλαμβάνει την ευθύνη και συχνά έχει την τάση να υποτιμά τον εαυτό του. Οι άνδρες υποτιμούν τον ανδρισμό τους, ενώ οι γυναίκες έχουν μειωμένη αυτοεκτίμηση, λόγω αδυναμίας επίτευξης μητρότητας. Οι ιατρικοί περιορισμοί της θεραπείας σε συνδυασμό με το στρες και το άγχος, διαταράσσουν την οικειότητα του ζευγαριού και τον αυθορμητισμό των σεξουαλικών σχέσεων.
Τι να πείτε στους ασθενείς σας για την τεχνητή γονιμοποίηση
Το «ταξίδι» των ασθενών που υποβάλλονται σε AMP διαρκεί μερικές φορές αρκετά χρόνια, κλιμακούμενο από αρκετές προσπάθειες ενδομήτριας σπερματέγχυσης ή/και εξωσωματικής γονιμοποίησης.
Πρόκειται για δύσκολες και αγχωτικές διαδικασίες. Συμβουλέψτε τους ασθενείς σας να ξεκινήσουν ευχάριστες δραστηριότητες, να θέσουν νέους στόχους και να αποκτήσουν νέες ασχολίες. Είναι πολύ σημαντικό να διατηρηθεί ένα θετικό ψυχικό πλαίσιο, αποφεύγοντας την πίεση των άμεσων αποτελεσμάτων στις προσπάθειές τους.
Η ψυχολογική υποστήριξη που προσφέρεται σε ορισμένα κέντρα υποβοηθούμενης γονιμοποίησης είναι καθοριστική.
Αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι ένας υγιεινός τρόπος ζωής με σωστή διατροφή, ισορροπημένη σε θρεπτικά συστατικά, συμβάλλει στην αύξηση των πιθανοτήτων γονιμότητας. Η επιβλαβής επίδραση του καπνίσματος στη γυναικεία γονιμότητα είναι καλά τεκμηριωμένη. Οι ακραίες δίαιτες, η πολύ έντονη αθλητική δραστηριότητα και, συχνότερα, το υπερβολικό βάρος, επηρεάζουν αρνητικά τα αποτελέσματα της θεραπείας υπογονιμότητας κάθε είδους. Στους άνδρες έχει τεκμηριωθεί η αρνητική επίδραση του καπνίσματος, του καφέ, του αλκοόλ και του στρες στην γονιμότητα.
Καλό είναι να γνωρίζουν οι ασθενείς ότι κατά τη διάρκεια της εξωσωματικής γονιμοποίησης, η παρακέντηση ωαρίων υπό γενική αναισθησία, τοπική αναισθησία ή ύπνωση μπορεί να ακολουθηθεί από ελαφρά αιμορραγία, η οποία είναι προβλεπόμενη και όχι ανησυχητική.
Επίσης, η περίοδος αναμονής των αποτελεσμάτων μετά τη σπερματέγχυση ή τη μεταφορά εμβρύων μπορεί να είναι ιδιαίτερα στρεσογόνος, αναδεικνύοντας την ανάγκη πραγματοποίησης ευχάριστων δραστηριοτήτων.
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΦΑΡΜΑΚΟΠΟΙΟΥ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ
Τα πρωτόκολλα εξατομικεύονται και προσαρμόζονται στις ανάγκες κάθε ζευγαριού. Στο φαρμακείο είναι σημαντικό να βεβαιωθείτε ότι οι διάφορες θεραπείες και ο τρόπος λήψης τους είναι σαφώς κατανοητά, εξετάζοντας λεπτομερώς κάθε στάδιο. Σε περίπτωση που υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία, ο ασθενής δεν πρέπει να διστάζει να επικοινωνήσει με το τμήμα τεχνητής γονιμοποίησης για την προσαρμογή της θεραπείας ή για την επίλυση τυχόν αποριών.
Η διενέργεια ενέσεων με τη σωστή τεχνική στο σωστό χρόνο είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την επιτυχία της προσπάθειας. Οι περισσότεροι ασθενείς δεν γνωρίζουν, ούτε εκπαιδεύονται από τα κέντρα τεχνητής γονιμοποίησης. Πολλοί από αυτούς αναζητούν πληροφορίες για τη χορήγηση των φαρμάκων στο φαρμακείο. Καθώς είναι δύσκολο να προγραμματιστεί η καθημερινή προσέλευση τους στο φαρμακείο, ιδίως σε ώρες εκτός ωραρίου και σε ημέρες αργιών, προτείνεται η εκπαίδευση των ασθενών μας ή των συντρόφων τους. Αφού προμηθεύσουμε τον κατάλληλο εξοπλισμό (σύριγγες, βελόνες, μαντηλάκια οινοπνεύματος, κάδο απόρριψης κ.α.), εξηγούμε στον/στην ενδιαφερόμενο/η την διαδικασία, κατά προτίμηση σε χώρο με ιδιωτικότητα. Τονίζουμε την σημασία του καλού πλυσίματος χεριών, την αφαίρεση των φαρμάκων από το ψυγείο, εφόσον απαιτείται, 15-30 λεπτά πριν την ένεση. Εξηγούμε ποια είναι τα σημεία χορήγησης της ένεσης (συνήθως είναι το κάτω μέρος της κοιλιάς ή το άνω μέρος του μηρού) και υποδεικνύουμε τη χορήγηση της ένεσης, αφού έχει αφαιρεθεί ο αέρας και έχει αποστειρωθεί το σημείο, υπό γωνία 45° έως 90°. Εναλλακτικά, καθώς δεν μπορούν όλα τα ζευγάρια να μπουν σε αυτή τη διαδικασία, μπορούμε να συστήσουμε έναν ιδιώτη νοσηλευτή.
Οι γοναδοτροπίνες και τα ανάλογα GnRH μπορούν να εγχυθούν ταυτόχρονα σε 2 διαφορετικά σημεία. Οι ενέσεις χορηγούνται το βράδυ την ίδια περίπου ώρα κάθε ημέρα. Ανάλογα με την παρακολούθηση που πραγματοποιείται κατά τη διάρκεια της ημέρας (εξέταση αίματος, υπερηχογράφημα), οι δόσεις θα προσαρμοστούν για την επόμενη βραδινή ένεση.
Από τον ΝΙΚΟΛΑΟ ΜΑΝΕΤΑ, Φαρμακοποιό, MSc – International Health Management
