Με αφορμή την παγκόσμια ημέρα του HIV/ AIDS στις 1 Δεκεμβρίου
HIV ονομάζεται ο ιός της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας (HIV) και AIDS είναι το σύνδρομο επίκτητης ανοσοανεπάρκειας που προκύπτει από μόλυνση με τον ιό HIV.
Ο ιός HIV στοχεύει το ανοσοποιητικό σύστημα, αποδυναμώνει τους αμυντικούς μηχανισμούς του οργανισμού, βλάπτει τα υγιή κύτταρα και μειώνει την ικανότητά τους να λειτουργούν κανονικά. Τα κύρια κύτταρα που επηρεάζονται στο ανοσοποιητικό σύστημα είναι τα λεμφοκύτταρα CD4 ενώ το AIDS είναι το πιο προχωρημένο στάδιο της πάθησης και χαρακτηρίζεται από σοβαρές μακροχρόνιες κλινικές εκδηλώσεις όπως λοιμώξεις ή ανάπτυξη σχετικών καρκίνων και αυτοάνοσων νοσημάτων. Το πρώτο περιστατικό HIV είχε αναφερθεί το 1981, και ενώ έχει επιτευχθεί τεράστια πρόοδος στην πρόληψη, τα τεστ, τη θεραπεία και την ποιότητα ζωής των ατόμων που ζουν με τον ιό, το HIV παραμένει μία παγκόσμια απειλή με πέραν των 88.4 εκατομμυρίων μολύνσεων και 42.3 εκατομμυρίων θανάτων. Κατά το έτος 2023 κατεγράφησαν 39.9 εκατομμύρια άνθρωποι οι οποίοι ζουν με τον ιό, 1.3 εκατομμύρια νέες μολύνσεις, ενώ 630.000 άνθρωποι έχουν πεθάνει από ασθένειες σχετικές με το AIDS.
Υφίστανται στιγματισμός και διακρίσεις σχετικά με τη νόσο, ενώ κάποιοι λανθασμένα πιστεύουν ότι μπορούν να μολυνθούν μέσω της συνηθισμένης καθημερινής επαφής, το οποίο είναι προϊόν ελλιπούς πληροφόρησης. Έχει παρατηρηθεί υψηλότερος κίνδυνος μετάδοσης της νόσου μεταξύ βασικών πληθυσμών όπως οι γυναίκες που εργάζονται στο σεξ, οι άνδρες που κάνουν σεξ με άνδρες, οι χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών και οι τρανς γυναίκες. Οι άνδρες που κάνουν σεξ με άνδρες θεωρούνται βασικός πληθυσμός για τον HIV λόγω των κοινωνικών ευπαθειών και προκαταλήψεων, της παρατηρούμενης ελλιπούς γνώσης για το HIV, των σεξουαλικών συμπεριφορών και της χαμηλής χρήσης PrEP. Οι τρανς γυναίκες είναι ένας άλλος βασικός πληθυσμός λόγω του υψηλού επιπολασμού, του ρατσισμού, της παρατηρούμενης ελλιπούς γνώσης για το HIV και της παρατηρούμενης μειωμένης αναζήτησης φροντίδας λόγω του στίγματος που αισθάνονται.
Οι φαρμακοποιοί είναι σε ιδανική θέση και μπορούν να υποστηρίξουν τους ασθενείς σε τέσσερις κύριους τομείς: α) πρόληψη, β) έλεγχος και τεστ, γ) διαχείριση και βελτιστοποίηση θεραπείας και δ) δημόσια υγεία και εκπαίδευση.
Η πρόληψη νέων μολύνσεων HIV είναι ένα από τα πιο σημαντικά βήματα και οι φαρμακοποιοί μπορούν να υποστηρίξουν τους ασθενείς μέσω συμβουλών για ασφαλέστερες σεξουαλικές πρακτικές, χρήσης προφύλαξης πριν ή μετά την έκθεση (PrEP/PEP) και στρατηγικών μείωσης της βλάβης για χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών. Το PrEP και το PEP είναι εξαιρετικά αποτελεσματικές φαρμακολογικές προσεγγίσεις και συγκεκριμένα το PrEP είναι μια στρατηγική που χρησιμοποιεί αντιρετροϊκά φάρμακα για την πρόληψη HIV σε μη μολυσμένα άτομα που διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο μόλυνσης. Κατά την έναρξη των φαρμάκων PrEP, απαιτείται κάποιος χρόνος για να επιτευχθεί πλήρης αποτελεσματικότητα και αυτός ο χρόνος εξαρτάται από τον τύπο της σεξουαλικής συμπεριφοράς. Το PEP είναι φαρμακευτική αγωγή για τον HIV που λαμβάνεται μετά από ένα μεμονωμένο συμβάν υψηλού κινδύνου για να σταματήσει η πιθανή έκθεση στον HIV και να αποτραπεί η μόλυνση ενώ δεν προορίζεται για τακτική χρήση σε άτομα υψηλού κινδύνου. Το PEP θα πρέπει να χορηγείται εντός 72 ωρών από την έκθεση και χορηγείται σε ημερήσια δοσολογία για διάστημα 28 ημερών.
Οι φαρμακοποιοί επίσης σε διάφορες χώρες συμβάλλουν μέσω στρατηγικών προ-συμπτωματικού ελέγχου και τεστ, στον εντοπισμό περιπτώσεων που χρειάζονται θεραπεία, φροντίδα και βοηθούν έτσι στην πρόληψη περαιτέρω μετάδοσης. Τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων συνιστούν όλα τα άτομα ηλικίας 13-64 ετών να υποβάλλονται σε εξετάσεις για HIV τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους, ενώ άτομα με γνωστούς παράγοντες κινδύνου HIV θα πρέπει να ελέγχονται πιο συχνά, ωστόσο, υπολογίζεται ότι 1 στους 7 δεν γνωρίζει για τη μόλυνση. Σε διάφορες χώρες οι φαρμακοποιοί βοηθούν σε αυτόν τον τομέα μέσω αύξησης της πρόσβασης σε τεστ, με τη διεξαγωγή τους στο σημείο φροντίδας του κοινοτικού φαρμακείου και με την χορήγηση τεστ αυτοελέγχου, αποστειρωμένων συρίγγων σε τοξικομανείς και κατάλληλης συμβουλευτικής στα άτομα σχετικά με την νόσο και την πορεία της. Επίσης, έχουν τη γνώση για την ερμηνεία των αποτελεσμάτων και της ακόλουθης μετέπειτα δράσης βάση του αποτελέσματος.
Οι φαρμακοποιοί ταυτόχρονα μπορούν να συμβάλουν στον έλεγχο της επιδημίας, υποστηρίζοντας τα άτομα που ζουν με HIV ώστε να επιτύχουν τα βέλτιστα αποτελέσματα και να έχουν όσο το δυνατόν καλύτερη ποιότητα ζωής μέσω διαχείρισης και βελτιστοποίησης της θεραπείας τους. Βασικό στοιχείο για την επιτυχή θεραπεία του HIV είναι η τήρηση της αντιρετροϊκής θεραπείας η οποία οδηγεί σε καταστολή του ιού, η οποία με τη σειρά της οδηγεί σε μειωμένη νοσηρότητα και θνησιμότητα και μειωμένο κίνδυνο μετάδοσης στους σεξουαλικούς συντρόφους. Οι φαρμακοποιοί μπορούν να βοηθήσουν τους ασθενείς να συμμορφώνονται στην θεραπεία παρέχοντας συμβουλές, εργαλεία υπενθύμισης και ελέγχοντας τυχόν αλληλεπιδράσεις και βοηθώντας στην διαχείριση των παρενεργειών της φαρμακευτικής αγωγής.
Τέλος, οι φαρμακοποιοί διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην εκπαίδευση για τη δημόσια υγεία συμμετέχοντας σε εκστρατείες και παρέχοντας εξατομικευμένη συμβουλευτική και υποστήριξη στην κοινότητα σχετικά με ασφαλέστερες συμπεριφορές, τερματίζοντας το στίγμα και συμβάλλοντας στην πρόληψη της σεξουαλικής βίας, η οποία συχνά συνδέεται με τον HIV. Ο HIV είναι μια πολύπλοκη ασθένεια που συνεχίζει να εξαπλώνεται λόγω κυρίως της έλλειψης ισότιμης πρόσβασης σε περίθαλψη και πόρους. Οι φαρμακοποιοί διαδραματίζουν βασικό ρόλο στην υποστήριξη των ασθενών και των κοινοτήτων τους ώστε να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής τους και παράλληλα να μειωθούν οι νέες μολύνσεις.
Δρ. Κωνσταντίνα Πυρκώτου, Λέκτορας Φαρμακευτικής Χημείας Πρόγραμμα Φαρμακευτικής, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας
Βιβλιογραφία
International Pharmaceutical Federation (FIP). HIV prevention, screening and management. A handbook for pharmacists. The Hague: International Pharmaceutical Federation; 2022. https://www.fip.org/file/5342
Pandey A, Galvani AP. The global burden of HIV and prospects for control. The Lancet HIV;
https://doi.org/10.1016/S2352-3018(19)30230-9
McCree DH, Byrd KK, Johnston M, Gaines M, Weidle PJ. Roles for Pharmacists in the “Ending the HIV Epidemic: A Plan for America” Initiative. Public Health Rep. 2020 Sep/Oct; https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/0033354920941184
Human Rights Campaign. How HIV Impacts LGBTQ+ People [Internet]. 2017. https://www.hrc.org/resources/hrc-issue-brief-hiv-aids-and-the-lgbt-community
UNAIDS. Global HIV & AIDS statistics – Fact sheet [Internet] 2024, https://www.unaids.org/en/resources/fact-sheet
