Η εβδομάδα 20-26 Ιανουαρίου 2025 είναι αφιερωμένη στην πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, ένα σημαντικό ζήτημα δημόσιας υγείας που επηρεάζει σημαντικό αριθμό γυναικών παγκοσμίως. Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας αναπτύσσεται στο κάτω μέρος της μήτρας, τον τράχηλο, ο οποίος ανοίγει προς τον κόλπο. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), περίπου 28.000 γυναίκες πεθαίνουν κάθε χρόνο από αυτή την ασθένεια μόνο στην Ευρώπη. Συγκεκριμένα αντιστοιχεί στο 20% των θανάτων που οφείλονται σε κάποιο τύπο καρκίνου στην Ευρώπη. Παρότι η θνησιμότητα είναι υψηλή, ο καρκίνος αυτός μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά αν διαγνωστεί εγκαίρως, καθιστώντας την πρόληψη και την έγκαιρη διάγνωση ιδιαίτερα σημαντική.
Η κατανόηση του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας έχει εξελιχθεί σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες. Η ανακάλυψη της σχέσης μεταξύ του ιού των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV) και του καρκίνου αυτού από το Γερμανό ιολόγο Harald Zur Hausen τη δεκαετία του 1970 ήταν καθοριστική, ανοίγοντας το δρόμο για την ανάπτυξη του εμβολίου HPV. Ο Zur Hausen τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Ιατρικής το 2008 για την ανακάλυψη αυτή, που επηρέασε καθοριστικά την ιατρική προσέγγιση σε αυτή την ασθένεια.
Ο HPV είναι ένας εξαιρετικά κοινός ιός που μεταδίδεται μέσω της σεξουαλικής επαφής. Είναι ένας DNA ιός που προσβάλλει τα επιθηλιακά κύτταρα περιλαμβάνοντας περισσότερους από 180 διαφορετικούς γονότυπους, εκ των οποίων οι 30–40 μολύνουν τα ανθρώπινα γεννητικά όργανα. Οι γονότυποι HPV-16 και -18 προκαλούν πάνω από το 80% των καρκίνων του τραχήλου της μήτρας και θεωρούνται ως οι πιο συχνοί υψηλού κινδύνου γονότυποι του HPV. Οι γονότυποι χαμηλού κινδύνου HPV συνήθως συνδέονται με καλοήθεις υπερπλαστικές βλάβες ή γεννητικά κονδυλώματα στις γυναίκες. Τουλάχιστον 10–12 τύποι HPV θεωρούνται γονότυποι χαμηλού κινδύνου, εκ των οποίων οι τύποι −6 και −11 είναι οι πιο συχνοί.
Ενώ το ανοσοποιητικό σύστημα συχνά εξαλείφει τον ιό φυσικά, σε ορισμένες περιπτώσεις η λοίμωξη μπορεί να παραμείνει ενεργή, ιδιαίτερα αν το ανοσοποιητικό σύστημα είναι εξασθενημένο, αυξάνοντας τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου. Παράγοντες κινδύνου περιλαμβάνουν την ύπαρξη πολλαπλών σεξουαλικών συντρόφων, την πρώιμη έναρξη της σεξουαλικής δραστηριότητας και τη νόσηση από τον ιό HIV. Εμφανίζεται πιο συχνά σε νεότερες γυναίκες, με το υψηλότερο ποσοστό να παρατηρείται σε γυναίκες ηλικίας 30-34 ετών.
Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας στα αρχικά του στάδια μπορεί να μην παρουσιάζει συμπτώματα γι’ αυτό είναι σημαντικός ο τακτικός έλεγχος, ακόμη και αν έχει προηγηθεί εμβολιασμός κατά του HPV. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν: ακανόνιστη αιμορραγία, κολπική έκκριση, κολπική ενόχληση, πόνο στην πλάτη, τα πόδια ή τη λεκάνη, πρήξιμο των ποδιών, απώλεια όρεξης, απώλεια βάρους, κόπωση, δυσκοιλιότητα, ακράτεια ούρων και υποτροπιάζουσες ουρολοιμώξεις. Γι’ αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τους φαρμακοποιούς να εντοπίζουν γυναίκες που παρουσιάζουν επαναλαμβανόμενες συνταγές για φάρμακα λοιμώξεων του ουροποιητικού συστήματος ή για καθαρτικά και γενικά να αναγνωρίζουν τυχόν προειδοποιητικά σημάδια ή συμπτώματα που θα μπορούσαν να υποδεικνύουν καρκίνο του τραχήλου της μήτρας και να ενθαρρύνουν τις γυναίκες να επισκεφτούν άμεσα το γιατρό τους. Οι φαρμακοποιοί μπορούν να ευαισθητοποιήσουν τις γυναίκες σχετικά με την σημαντικότητα τήρησης τακτικού προ-συμπτωματικού ελέγχου και να τις βοηθήσουν να αναγνωρίσουν συμπτώματα του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας μέσω διανομής και επεξήγησης ενημερωτικών φυλλαδίων και παροχής εκπαιδευτικών σεμιναρίων.
Τα εμβόλια κατά του HPV αποτελούν ουσιαστικό μέσο για την πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Αυτά τα εμβόλια είναι πιο αποτελεσματικά όταν χορηγούνται πριν από την έναρξη της σεξουαλικής δραστηριότητας.
Οι στρατηγικές πρόληψης περιλαμβάνουν επίσης άλλα μέτρα, όπως ο τακτικός προληπτικός έλεγχος Παπανικολάου (Pap test) και η πιο πρόσφατη εισαγωγή του HPV DNA test, το οποίο μπορεί να ανιχνεύσει την παρουσία του ιού με μεγαλύτερη ακρίβεια. Το test Παπανικολάου επιτρέπει την αναγνώριση των προκαρκινικών αλλοιώσεων, ενώ το HPV DNA test μπορεί να προσδιορίσει την παρουσία του ιού πριν εκδηλωθούν αλλαγές σε κυτταρικό επίπεδο. Η προσέγγιση αυτή μεγιστοποιεί την πιθανότητα έγκαιρης ανίχνευσης και επιτυχημένης θεραπείας. Σε πολλές χώρες υπάρχουν προγράμματα ευαισθητοποίησης και εκπαίδευσης που συμβάλλουν στην ενίσχυση της κατανόησης της σημασίας του εμβολιασμού και του τακτικού ελέγχου. Αυτές οι εκστρατείες συχνά περιλαμβάνουν συνεργασίες με σχολεία, κλινικές και άλλους τοπικούς οργανισμούς για τη διάδοση των απαραίτητων πληροφοριών. Οι επαγγελματίες υγείας, όπως οι φαρμακοποιοί και οι γενικοί ιατροί, έχουν καθοριστικό ρόλο στην ενημέρωση και την πρόληψη, αναγνωρίζοντας πρώιμα σημάδια και ενθαρρύνοντας τις γυναίκες να πραγματοποιούν τους απαραίτητους ελέγχους.
Η έρευνα στον τομέα του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας συνεχίζεται με υψηλό ρυθμό. Νέες ανακαλύψεις επικεντρώνονται στη βελτίωση των διαγνωστικών μεθόδων και στην ανάπτυξη αποτελεσματικότερων θεραπειών. Επιπλέον, οι επιστήμονες εξετάζουν τη δυνατότητα ανάπτυξης εμβολίων που θα καλύπτουν ευρύτερο φάσμα τύπων HPV καθώς και νέων θεραπευτικών προσεγγίσεων, όπως οι ανοσοθεραπείες.
Σήμερα, υπάρχουν αρκετές αποτελεσματικές θεραπείες για την εξάλειψη της λοίμωξης από HPV υψηλού κινδύνου στα πρώιμα προκαρκινικά στάδια. Παράδειγμα αποτελεί η ποδοφυλλοτοξίνη, ένα φυσικής προέλευσης μόριο, που ανήκει στην κατηγορία των λιγνανίων και εντοπίζεται κυρίως στα υπόγεια τμήματα ειδών του γένους Podophyllum L. Tο συγκεκριμένο μόριο συνδέεται με τις πρωτεΐνες των μικροσωληνίσκων προκαλώντας διακοπή του κυτταρικού κύκλου κατά τη φάση της μετάφασης της κυτταρικής διαίρεσης. Επίσης, o γαλλικός εστέρας της επιγαλλοκατεχίνης (ΕGCG) αναστέλλει την ανάπτυξη των κυττάρων που έχουν προσβληθεί από τα δύο κύρια στελέχη υψηλού κινδύνου του ιού HPV, -16 και -18, μειώνοντας την ικανότητα κυτταρικού πολλαπλασιασμού και αναστέλλοντας τη δραστηριότητα της πρωτεΐνης pKi-67 και της τελομεράσης, με αποτέλεσμα τον κυτταρικό θάνατο. Ακόμα ένα παράδειγμα παράγοντα που έχει ευεργετική δράση στην αντιμετώπιση του ιού σε πρώιμο κλινικό στάδιο, είναι ένα παράγωγο πολυσακχαρίτη που φέρει θειικές ομάδες και προέρχεται από το βακτήριο Escherichia coli, το οποίο εμποδίζει τον ιό και συγκεκριμένα στελέχη υψηλού κινδύνου (HPV-18) να προσβάλλουν υγιή κύτταρα.
Τα στατιστικά δεδομένα παραμένουν ένας κρίσιμος παράγοντας για την κατανόηση και την εκτίμηση των εξελίξεων της νόσου. Στα πλαίσια αυτά, προβλέψεις δείχνουν ότι με την αύξηση των ποσοστών εμβολιασμού και την ενθάρρυνση των τακτικών προληπτικών ελέγχων, η συχνότητα εμφάνισης του καρκίνου του τραχήλου μπορεί να μειωθεί σημαντικά. Η παγκόσμια υγεία αναμένεται να επωφεληθεί από τέτοιες στρατηγικές, συμβάλλοντας τόσο στην άμεση όσο και στη μακροπρόθεσμη βελτίωση της ποιότητας ζωής πολλών γυναικών παγκοσμίως.
Η εβδομάδα ευαισθητοποίησης για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας αντιπροσωπεύει μια εξαιρετική ευκαιρία για να υπογραμμιστεί η ανάγκη της πρόληψης, της εκπαίδευσης και της πρόσβασης στις απαραίτητες ιατρικές υπηρεσίες.
Δρ. Κωνσταντίνα Πυρκώτου, Λέκτορας Φαρμακευτικής Χημείας
Δρ. Αικατερίνη Κουτσαβίτη, Επίκουρη Καθηγήτρια Φαρμακογνωσίας
Πρόγραμμα Φαρμακευτικής, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας
Βιβλιογραφία
Khamjan N.A., Beigh S., Algaissi A., Megha K., Lohani M., Darraj M., Kameli N., Madkhali F., Dar S.A. Natural and synthetic drugs and formulations for intravaginal HPV clearance. Journal of Infection and Public Health, 16 (9), 2023, 1471-1480. https://doi.org/10.1016/j.jiph.2023.06.016
The Pharmaceutical Journal. Cervical cancer prevention: advice and services. 2020
https://pharmaceutical-journal.com/article/ld/cervical-cancer-prevention-advice-and-services
National Today. European Cervical Cancer Prevention Week – January 20-26, 2025. 2024
https://nationaltoday.com/european-cervical-cancer-prevention-week
WHO. Cervical Cancer Awareness Month 2024. 2024
https://www.emro.who.int/noncommunicable-diseases/campaigns/cervical-cancer-awareness-month-2024.html
