Οι αναπνευστικές παθολογίες είναι πολυάριθμες, συχνές, εκδηλώνονται σε όλες τις ηλικίες και μπορεί να οφείλονται σε ποικίλα αίτια.
Συχνά, η διάγνωσή τους γίνεται με καθυστέρηση, γι’ αυτό και απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή και επαγρύπνηση με την εμφάνιση κάποιου ύποπτου συμπτώματος.
Στο άρθρο αυτό, θα γίνει αναφορά στις συχνότερες παθολογίες του αναπνευστικού συστήματος, τους τρόπους αντιμετώπισης, καθώς και τις κατάλληλες συμβουλές στο φαρμακείο.
ΠΑΘΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ
Αναπνευστική ανεπάρκεια
Ως αναπνευστική ανεπάρκεια ορίζεται η μερική ή ολική αδυναμία του αναπνευστικού συστήματος να διατηρήσει την ισορροπία στην ανταλλαγή αερίων (παροχή οξυγόνου – αποβολή διοξειδίου του άνθρακα).
Οξεία αναπνευστική ανεπάρκεια
Οι αιτίες είναι πολλές και διαφορετικές: λοίμωξη (βρογχίτιδα, οξεία βρογχιολίτιδα, πνευμονία), πνευμονική εμβολή, οξύ οίδημα του πνεύμονα, σύνδρομο οξείας αναπνευστικής δυσχέρειας, οξεία διάμεση πνευμονοπάθεια, πλευρίτιδα, πνευμοθώρακας και ισχυρός τραυματισμός.
Τα κλινικά συμπτώματα είναι: κυάνωση, μειωμένη συνείδηση, ακόμα και κώμα ή καρδιακή ανακοπή.
Χρόνια αναπνευστική ανεπάρκεια
Η χρόνια αναπνευστική ανεπάρκεια αποτελεί το εξελικτικό στάδιο μιας χρόνιας αναπνευστικής νόσου, όπως: η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, το άσθμα με συνεχή δύσπνοια, η βρογχική διαστολή, το εμφύσημα, η κυστική ίνωση κ.α. Η δύσπνοια είναι το πιο σταθερό και συνηθισμένο σύμπτωμα.
Οι πιο συχνές χρόνιες παθήσεις είναι το άσθμα και η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ).
Άσθμα
Το άσθμα είναι μια σύνθετη, χρόνια φλεγμονώδης νόσος των αεραγωγών. Παρουσιάζει ετερογενή κλινικά συμπτώματα, καθώς είναι αποτέλεσμα διαφορετικών αιτιών φλεγμονής, αλλεργικής αντίδρασης, απόφραξης των αεραγωγών και βρογχικής υπεραντιδραστικότητας.
Εκδηλώνεται με βήχα, δυσκολία στην αναπνοή, συριγμό (συνέπεια της στένωσης των βρόγχων) και σφίξιμο στο στήθος. Επηρεάζει κυρίως τα αγόρια πριν την εφηβεία, όντας πιο σοβαρό στην ηλικία πριν τα 7 έτη, πιθανότατα λόγω βραδύτερης ωρίμανσης των πνευμόνων.
Πολλές φορές φαίνεται να είναι αναστρέψιμο στην ενηλικίωση, πιθανότατα λόγω του προστατευτικού ρόλου των ανδρικών ορμονών μέσω της αρνητικής ρυθμιστικής επίδρασης ορισμένων ανοσοκυττάρων.
Χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ)
Ως ΧΑΠ ορίζεται η μη αναστρέψιμη (ολική ή μερική) ύπαρξη χρόνιου περιορισμού της ροής του αέρα. Αποτελεί μία διαρκώς επιδεινούμενη κατάσταση με την πάροδο του χρόνου.
Η απόφραξη οφείλεται στη μείωση του μεγέθους των βρογχιολίων, λόγω ανατομικών αλλαγών και καταστροφής των πνευμονικών κυψελίδων (εμφύσημα).
Όταν η ΧΑΠ γίνεται σοβαρή, αναπτύσσεται μόνιμη υποξαιμία, ταυτόχρονα με χρόνια αναπνευστική ανεπάρκεια, οδηγώντας σε συμπτώματα όπως: δύσπνοια, δυσκολία στην άσκηση, κόπωση και κατάθλιψη που μπορεί να οδηγήσουν στην ψυχοκοινωνική απομόνωση και εξάρτηση.
Διάμεση πνευμονοπάθεια
Η διάμεση πνευμονοπάθεια αφορά ένα ετερογενές σύνολο παθήσεων πνευμονικού ιστού που μπορεί να εξελιχθεί σε αναπνευστική ανεπάρκεια ή μόνιμη πνευμονική ίνωση. Μπορεί να είναι οξεία ή αντίθετα αργή και προοδευτική.
Οι αιτίες εκδήλωσης είναι πολυάριθμες: λοιμώξεις όπως η φυματίωση, η άτυπη πνευμονία, ο HIV, η Chlamydia trachomatis και η πνευμονοκύστης.
Άλλα αίτια είναι η νεοπλασία, η πνευμονοκονίαση που ευθύνεται για πνευμονοπάθειες εισπνοής όπως αμιάντωση, πυριτίαση, η εισπνοή αναθυμιάσεων, αερίων και χημικών ουσιών.
Τέλος, ασθένειες όπως η σαρκοείδωση, αυτοάνοσα νοσήματα που συμπεριλαμβάνουν τη ρευματοειδή αρθρίτιδα και τον συστηματικό ερυθηματώδη λύκο, καθώς και ορισμένα φάρμακα όπως μεθοτρεξάτη, αμιωδαρόνη κ.α.
Σύνδρομο άπνοιας ύπνου (OSAS)
Το σύνδρομο άπνοιας ύπνου είναι πολύ συχνό, επηρεάζοντας το 4 έως 8% των ανδρών που μεταξύ των 50 και 70 ετών μπορεί να φτάσει το 17%, και το 2 έως 4% των γυναικών.
Εκδηλώνεται με το επαναλαμβανόμενο κλείσιμο του αεραγωγού στον φάρυγγα, κυρίως μέσω της χαλάρωσης των μυών των τοιχωμάτων του.
Ωστόσο, υπάρχουν σπάνιες μορφές άπνοιας ύπνου, των οποίων η αιτία είναι νευρολογική.
Η διάρκεια του κλεισίματος είναι 10 έως 30 δευτερόλεπτα, εκδηλώνοντας τουλάχιστον 5 συμβάντα ανά ώρα ύπνου.
Ο αριθμός των συμβάντων άπνοιας κυμαίνεται μεταξύ αρκετών δεκάδων ή εκατοντάδων κατά τη διάρκεια της ίδιας νύχτας. Τα συμβάντα άπνοιας οδηγούν σε μικρο-αφυπνίσεις, επηρεάζοντας έντονα τον ύπνο και κατ’ επέκταση την ποιότητα ζωής.
Οποιοσδήποτε μπορεί να επηρεαστεί, συμπεριλαμβανομένων των εφήβων, των παιδιών, ακόμη και σε μικρές ηλικίες. Στα μικρά παιδιά, συχνή αιτία πρόκλησης είναι οι διογκωμένες αμυγδαλές.
Συνήθη συμπτώματα αποτελούν η κόπωση κατά το ξύπνημα, η ξηροστομία, οι πονοκέφαλοι, η δυσκολία συγκέντρωσης ή απομνημόνευσης και οι συχνές περίοδοι υπνηλίας κατά τη διάρκεια της ημέρας.
ΔΙΑΓΝΩΣΗ
Στα πλαίσια της διάγνωσης, θα πρέπει να αναζητηθούν οι συνθήκες έναρξης των συμπτωμάτων και να ληφθεί υπόψη η ηλικία καθώς και το ιστορικό. Εκδηλώνεται σε κρίσεις; Είναι κάτι εποχιακό;
Ξεκινώντας από ένα τεστ αλλεργιών, αλλά και με την εξέταση της ακτινογραφίας θώρακα, υπάρχει η δυνατότητα να διαγνωστεί μεγάλο μέρος των παθολογιών που αφορούν το αναπνευστικό.
Οι εξετάσεις πνευμονικής λειτουργίας συνεισφέρουν σημαντικά στην ορθή διάγνωση. Το συχνότερα χρησιμοποιούμενο μέσο είναι η σπιρομέτρηση, η οποία μπορεί να πραγματοποιηθεί εύκολα από τον γιατρό.
ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ
Άσθμα
Η θεραπεία του άσθματος βασίζεται στη σωστή διαχείριση, περιλαμβάνοντας τον εντοπισμό και την πρόληψη των παραγόντων πυροδότησης, καθώς και τη χορήγηση της κατάλληλης θεραπείας.
Σε ήπιες μορφές, η θεραπεία συχνά περιορίζεται στη χρήση ενός β-2 αγωνιστή βραχείας δράσης. Σε άλλες μορφές (επίμονο άσθμα), η θεραπεία θα πρέπει να αξιολογείται και να προσαρμόζεται τακτικά, χρησιμοποιώντας κυρίως εισπνεόμενα φάρμακα και ειδικότερα εισπνεόμενα κορτικοστεροειδή.
Οι συσκευές εισπνοής ξηρής σκόνης είναι ευκολότερες στη χρήση από τις συσκευές εισπνοής μετρούμενης δόσης, καθώς δεν απαιτούν συντονισμό της εισπνοής και ενεργοποίηση της συσκευής.
Τα αντιχολινεργικά επίσης, προκαλούν βρογχοδιαστολή μειώνοντας τον χολινεργικό βρογχοσυσταλτικό τόνο. Ο τρόπος δράσης τους είναι συμπληρωματικός των β-2 αδρενεργικών αγωνιστών.
Ωστόσο, η βρογχοδιασταλτική δράση είναι πιο αργή και λιγότερο σημαντική από ό,τι των β-2 αγωνιστών.
Τα αντιλευκοτριένια συνδυάζουν τόσο βρογχοδιασταλτικές όσο και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες. Η μοντελουκάστη χρησιμοποιείται συχνότερα σε συνδυασμό με εισπνεόμενη θεραπεία κορτικοστεροειδών.
Ενδείκνυται επίσης για την πρόληψη του άσθματος που προκαλείται έπειτα από σωματική άσκηση.
Η συστηματική χορήγηση β-2 αγωνιστών (από του στόματος ή παρεντερικά), αποτελεί συνήθως σύντομη θεραπεία (5 έως 10 ημέρες), σε σοβαρές παροξύνσεις.
Τέλος, επί του παρόντος είναι διαθέσιμες οι εξής βιοθεραπείες: omalizumab– ένα μονοκλωνικό αντίσωμα που συνδέεται με τον ελεύθερο ορό IgE, εμποδίζοντας τη σύνδεσή του με υποδοχείς που εκφράζονται στην επιφάνεια των μαστοκυττάρων και των βασεόφιλων και τρία μονοκλωνικά αντισώματα έναντι της ιντερλευκίνης 5.
Σε περιπτώσεις ασθενών με άσθμα, μην παραλείπετε να υπενθυμίζετε τον ετήσιο εμβολιασμό έναντι της γρίπης, αλλά και τον πνευμονιοκοκκικό εμβολιασμό.
Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ)
Η αντιμετώπιση της ΧΑΠ έχει 6 βασικούς στόχους: τον έλεγχο των συμπτωμάτων, την αποτροπή της επιδείνωσης, τη μείωση της συχνότητας και της σοβαρότητας των παροξύνσεων, τη βελτίωση της ποιότητας ζωής, την αύξηση της αντοχής στην άσκηση και τη μείωση της θνησιμότητας.
Η θεραπεία των σχετικών συννοσηροτήτων είναι πολύ σημαντική. Ο υποσιτισμός, η αρτηριακή υπέρταση, η ισχαιμική καρδιακή νόσος, η περιφερική αρτηριακή νόσος, το μεταβολικό σύνδρομο, η οστεοπόρωση, το άγχος, η κατάθλιψη και ο καρκίνος του πνεύμονα, παίζουν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη των παροξύνσεων και την ποιότητα ζωής.
Όταν τα συμπτώματα (δύσπνοια) είναι περιστασιακά και ήπια, η θεραπεία περιορίζεται σε εισπνεόμενα βρογχοδιασταλτικά βραχείας δράσης (β-2 αγωνιστές ή αντιχολινεργικά).
Σε περίπτωση καθημερινής δύσπνοιας ή/και παροξυσμού, θεραπείες πρώτης γραμμής αποτελούν τα βρογχοδιασταλτικά μακράς δράσης, οι βήτα-2 αγωνιστές ή τα αντιχολινεργικά.
Σε περίπτωση επίμονων διαταραχών, μπορεί να προταθεί διπλή θεραπεία με βάση τον συνδυασμό δύο βρογχοδιασταλτικών μακράς δράσης.
Σε ασθενείς με παροξύνσεις χωρίς σημαντική δύσπνοια, μπορεί να εξεταστεί ο συνδυασμός ενός εισπνεόμενου κορτικοστεροειδούς και ενός βήτα-2 αγωνιστή μακράς δράσης.
Τέλος, η τριπλή εισπνεόμενη θεραπεία (κορτικοστεροειδές + βήτα-2 αγωνιστής μακράς διάρκειας + αντιχολινεργικό), ενδείκνυται σε περίπτωση επιμονής των παροξύνσεων ή / και δύσπνοιας που δεν ανταποκρίνονται στη διπλή θεραπεία.
Σύνδρομο άπνοιας ύπνου
Η παθολογία αυτή συνδέεται συχνά με την παχυσαρκία. Δεν συνιστώνται, αγχολυτικές, ηρεμιστικές ή μυοχαλαρωτικές θεραπείες, καθώς και κατανάλωση αλκοόλ.
Για την αποτελεσματική διαχείριση εφαρμόζεται συνεχής θετική πίεση αεραγωγών.
Μια άλλη επιλογή είναι η προώθηση της κάτω γνάθου, που μερικές φορές συνιστάται ως πρώτης γραμμής επιλογή σε μέτριες μορφές, υπό την επίβλεψη εξειδικευμένου χειρουργού οδοντιάτρου.
Νικόλαος Μανέτας, Φαρμακοποιός, MSc International Health Management
